Το τελευταίο διάστημα αρκετές ευρωπαϊκές χώρες βρέθηκαν αντιμέτωπες με το σκάνδαλο της αντικατάστασης βόειου κρέατος με κρέας αλόγου. Το σκάνδαλο αυτό προκάλεσε την ανάκληση τροφίμων (ιδιαίτερα συγκεκριμένων προϊόντων με βασικό συστατικό το βόειο κρέας) από τα σούπερ μάρκετ και τα εστιατόρια και πυροδότησε ένα σημαντικό κοινωνικό διάλογο.

Θα μπορούσε το σκάνδαλο αυτό να θεωρηθεί απάτη σε βάρος των καταναλωτών; Υπάρχουν κοινά σημεία μεταξύ του συγκεκριμένου σκανδάλου και του επαγγέλματός μας; Το «τρίγωνο της απάτης» είναι μια θεωρία που βασίζεται στην ύπαρξη τριών προϋποθέσεων όταν ο κίνδυνος απάτης είναι αυξημένος: Πρέπει να υπάρχει κίνητρο για τη διάπραξη απάτης. Πρέπει να υπάρχει ευκαιρία για τη διάπραξη απάτης. Πρέπει το άτομο που διαπράττει την απάτη να είναι σε θέση να εκλογικεύσει ή να δικαιολογήσει τις πράξεις του. Ας συγκρίνουμε λοιπόν εν συντομία το σκάνδαλο του κρέατος αλόγου με την οικονομική απάτη στο πλαίσιο της θεωρίας του τριγώνου της απάτης. Καταρχήν, ποιο είναι το κίνητρο για να διαπράξει κάποιος απάτη; Είναι προφανές ότι στην περίπτωση του σκανδάλου του κρέατος αλόγου υπήρχε η ευκαιρία για την επίτευξη μεγαλύτερων περιθωρίων κέρδους των εν λόγω προϊόντων με τη χρήση του φθηνότερου κρέατος αλόγου ως υποκατάστατου του ακριβότερου βόειου κρέατος, με αποτέλεσμα τη μείωση του κόστους και την αύξηση των κερδών. Παρόμοια κίνητρα υπάρχουν και στις οικονομικές απάτες, για παράδειγμα τα έξοδα επισκευής και συντήρησης κεφαλαιοποιούνται για να μην επιβαρυνθούν τα αποτελέσματα, εικονικά αποθέματα «φουσκώνουν» τον ισολογισμό και πολλές φορές η αρχή της αυτοτέλειας των χρήσεων παρακάμπτεται στην αναγνώριση του εσόδου, προκειμένου να βελτιωθούν τα αποτελέσματα. Και στις δύο περιπτώσεις το κίνητρο είναι η εμφάνιση μεγαλύτερου κέρδους από το πραγματικό και τα άτομα που εμπλέκονται στην απάτη ωφελούνται προσωπικά.

Δεύτερη προϋπόθεση είναι η ευκαιρία για τη διάπραξη της απάτης. Είτε στην περίπτωση του   κρέατος αλόγου είτε στην οικονομική απάτη, υπάρχει η ευκαιρία για τη διάπραξη της απάτης λόγω αδυναμίας ή δυσλειτουργίας του ποιοτικού ελέγχου. Με το σκάνδαλο του κρέατος αλόγου το σύστημα ελέγχου που είχε σχεδιαστεί για να επιβεβαιώνει αν τα αναγραφόμενα στη συσκευασία συστατικά είναι πράγματι αληθή δεν λειτούργησε ικανοποιητικά. Αν και η έρευνα για το πώς «παρεισέφρησε» κρέας αλόγου σε προϊόντα που θεωρητικά αποτελούνταν από βόειο κρέας συνεχίζεται, μπορούμε με ασφάλεια να συμπεράνουμε ότι το σύστημα ελέγχου κάπου δεν   λειτούργησε σωστά. Με την οικονομική απάτη, βασικές εσωτερικές διαδικασίες για την κατάρτιση των οικονομικών καταστάσεων, όπως για παράδειγμα η διάκριση των   αρμοδιοτήτων, έχουν σχεδιαστεί με στόχο να αποτρέπεται η εσκεμμένη παραπλάνηση των χρηστών των οικονομικών καταστάσεων. Όταν διαπράττεται οικονομική απάτη, κατά κανόνα υπάρχει αδυναμία ή παράλειψη στο σχεδιασμό ή τη λειτουργία του συστήματος εσωτερικού ελέγχου.

Δεν θα ήταν ιδανικό αν κάποιος είχε αναγνωρίσει τον κίνδυνο ένας παραγωγός να αντικαταστήσει το βόειο κρέας με κρέας αλόγου και να τεθούν εξαρχής οι κατάλληλες ελεγκτικές διαδικασίες και να ληφθούν τα απαραίτητα προληπτικά μέτρα προκειμένου να αποφευχθεί η κατανάλωσή του; Βέβαια, η εκ των υστέρων γνώση είναι πάντα τέλεια!

 

Η ευθύνη ωστόσο που έχουμε εμείς ως νόμιμοι ελεγκτές απέναντι στο δημόσιο συμφέρον είναι να αποκτήσουμε εύλογη διασφάλιση ότι   οι οικονομικές καταστάσεις, λαμβανόμενες ως σύνολο,   είναι απαλλαγμένες από ουσιώδες σφάλμα, είτε οφείλεται σε απάτη είτε σε λάθος. Ο επαγγελματικός σκεπτικισμός επιβάλλει να χρησιμοποιούμε τη θεωρία του τριγώνου της απάτης ως εργαλείο για να αναγνωρίσουμε τον κίνδυνο πριν πραγματοποιηθεί ή,   τουλάχιστον, να τον εντοπίσουμε έτσι ώστε να μην παραπλανηθούν οι χρήστες των οικονομικών καταστάσεων. Αυτό φυσικά σημαίνει ότι πάντα θα πρέπει να επιμένουμε για τη διενέργεια ελεγκτικών διαδικασιών για τη συγκέντρωση κατάλληλων και επαρκών ελεγκτικών τεκμηρίων που να στηρίζουν τους ισχυρισμούς της διοίκησης.

 

Αν εμείς, ως νόμιμοι ελεγκτές, αποποιηθούμε των ευθυνών μας απέναντι στο δημόσιο συμφέρον όσον αφορά την αντιμετώπιση της απάτης βάσει των Διεθνών Προτύπων Ελέγχου, τότε ενδεχομένως να θεωρηθούμε ως παράδειγμα προς μίμηση και από άλλους κλάδους.