Twee krachtige en vaak tegenstrijdige imperatieven domineren de bedrijfs- en beleidsagenda: duurzaamheid en veiligheid. Nergens is de spanning tussen deze waarden duidelijker dan in de defensiesector. 

Aan de ene kant verhogen regeringen in heel Europa en daarbuiten de defensiebudgetten drastisch als reactie op escalerende geopolitieke dreigingen, met name de Russische invasie van Oekraïne. Aan de andere kant zijn financiële instellingen en beleggers steeds meer gebonden aan ESG-criteria (Environmental, Social and Governance), die defensiegerelateerde investeringen vaak uitsluiten.

Het resultaat is een paradox: net zoals de defensiesector wordt opgeroepen om de productie op te schalen, technologieën te moderniseren en toeleveringsketens te versterken, wordt deze tegelijkertijd uitgesloten van essentiële kapitaalbronnen in het kader van ESG-kaders. De opkomst van duurzame financiering - gedreven door EU-regelgeving zoals de Sustainable Finance Disclosure Regulation (SFDR) - heeft geleid tot de goedkeuring van een uitsluitingsbeleid dat defensieactiviteiten als onverenigbaar beschouwt met verantwoord beleggen.

Dit artikel onderzoekt de ESG-uitdagingen waarmee defensiebedrijven worden geconfronteerd en biedt een routekaart voor hoe de sector ESG van een barrière kan omzetten in een strategische kans.

Dit artikel is geschreven door Sefa Geçikli ([email protected]) en Iman Zalinyan ([email protected]). Sefa en Iman maken deel uit van RSM Netherlands Business Consulting Services, specifiek gericht op Duurzaamheid en Supply Chain Management.  

ESG: een goedbedoelde barrière?

In het afgelopen decennium zijn twee krachtige waardesystemen samengekomen met een groeiende invloed: de noodzaak om nationale en mondiale veiligheid te bieden, en de toenemende acceptatie van principes op het gebied van milieu, maatschappij en bestuur (ESG). Hoewel ESG de broodnodige verantwoordingsplicht en duurzaamheid in de bedrijfspraktijken heeft gebracht, is het onbedoelde gevolg ervan de financiële marginalisering van industrieën zoals defensie, die moeite hebben om in de traditionele ESG-kaders te passen.

Dit dilemma is vooral in de Europese Unie uitgesproken geworden. Toen de financiële sector ESG-gedreven beleid en regelgeving omarmde, waaronder de Sustainable Finance Disclosure Regulation (SFDR), begonnen veel banken en institutionele beleggers uitsluitingscriteria toe te passen. Defensiebedrijven, met name kleine en middelgrote ondernemingen (kmo's), hebben het steeds moeilijker om toegang te krijgen tot kapitaal. Volgens een document dat de Europese Commissie in januari publiceerde, wordt deze trend "grotendeels beïnvloed door de implementatie van uitsluitingsbeleid in verband met de bevordering van ecologische en sociale duurzaamheid in het financiële domein".
Het probleem wordt nog verergerd door toenemende geopolitieke spanningen, vooral na de Russische invasie van Oekraïne. De EU en de NAVO-landen hebben de defensiebudgetten verhoogd en dringen aan op modernisering van de strijdkrachten. Defensiebedrijven staan dus onder druk om de productie op te schalen, de export te diversifiëren en de technologische capaciteiten te vergroten. Dit vereist aanzienlijke kapitaalinvesteringen - net zoals ESG-gebaseerde screening het moeilijker maakt om dergelijk kapitaal te verkrijgen.

ESG-kaders behandelen defensieactiviteiten vaak als inherent niet-duurzaam, ongeacht hun rol in democratische samenlevingen of hun afstemming op het internationaal recht. Veel institutionele beleggers hanteren een uitsluitingsbeleid dat hele sectoren - inclusief defensie - diskwalificeert op basis van criteria zoals betrokkenheid bij controversiële wapens, kernwapens of enige associatie met conflictgebieden.

Niet alle ESG-criteria hebben dezelfde invloed op de defensiesector. Sommige criteria zijn inherent onverenigbaar met de kernactiviteiten van defensiebedrijven, zoals uitsluitingen gericht op bedrijven die betrokken zijn bij kernwapens, uraniumproductie of controversiële wapens. Deze zijn ingebed in veel ESG-beleggingskaders en sluiten vaak uit dat dergelijke bedrijven als duurzame beleggingen worden beschouwd. Voor bedrijven die in deze domeinen actief zijn, kan het bereiken van ESG-afstemming een fundamentele verschuiving in het bedrijfsmodel of diversificatie naar aangrenzende, meer ESG-conforme markten vereisen.

Andere ESG-criteria hebben betrekking op bedrijfspraktijken die meer vatbaar zijn voor hervormingen. Deze omvatten het verminderen van koolstofemissies, het vermijden van commerciële banden met autoritaire regimes en het versterken van due diligence op het gebied van mensenrechten. Defensiebedrijven kunnen op deze gebieden vooruitgang boeken door middel van verbeterde governancestructuren, verantwoorde partnerselectie en door duurzamere en transparantere operationele praktijken in te voeren.

Ten slotte zijn bepaalde ESG-criteria universeel en van toepassing op alle sectoren, zoals openbaarmaking van de koolstofvoetafdruk, ESG-prestatiestatistieken en due diligence in de waardeketen. Hoewel deze relatief eenvoudiger te implementeren zijn, blijven veel defensiebedrijven tekortschieten in het voldoen aan zelfs de basisnormen voor ESG-rapportage, waardoor ze zich verder distantiëren van ESG-bewuste beleggers.

De risico's aanpakken 

Ondanks deze barrières hoeft ESG geen doodvonnis te zijn voor defensiefinanciering. Integendeel, het kan juist het instrument zijn waarmee verantwoordelijke defensiebedrijven zich kunnen onderscheiden en duurzame financiering kunnen aantrekken. Nu de belangstelling van beleggers voor defensie toeneemt als gevolg van de wereldwijde instabiliteit, kunnen bedrijven die zich aansluiten bij robuuste ESG-kaders zich onderscheiden van de massa.

  • Defensiespecifieke ESG-problemen aanpakken

Een praktische weg voorwaarts ligt in het verbeteren van de naleving van internationale normen. Door de acht criteria van het gemeenschappelijk standpunt van de EU over de controle op wapenuitvoer te integreren in het bedrijfsbeleid en in vergunningsbesluiten kunnen de ESG-referenties aanzienlijk worden verbeterd. Deze criteria zijn gericht op:

  • Respect voor het internationaal humanitair recht en het internationaal recht inzake de mensenrechten
  • Risico's van omleiding en verkeerd gebruik
  • Impact op regionale vrede en veiligheid
  • Rekening houden met de interne situatie van de koper

Door deze normen te operationaliseren door middel van rigoureuze interne nalevingsprogramma's (ICP's) en grondige screening van eindgebruikers en toeleveringsketens, kunnen bedrijven de kans verkleinen dat hun producten bijdragen aan repressie, conflicten of aantasting van het milieu.

Bovendien stelt het afstemmen van exportcontrole en naleving van sancties op ESG-rapportagekaders defensiebedrijven in staat om hun ethische houding transparant te communiceren. Dit schept vertrouwen bij investeerders, regelgevers en het publiek, waardoor reputatie- en regelgevingsrisico's worden verminderd.

  • Bredere ESG-problemen aanpakken

Naast exportcontroles en -governance moeten defensiebedrijven ook bredere milieu- en sociale effecten aanpakken. Bijvoorbeeld:

  • De defensiesector is verantwoordelijk voor tot 5% van de wereldwijde uitstoot van kooldioxide, een enorme bijdrage aan klimaatverandering.
  • Metaalvervuiling als gevolg van het gebruik van wapens heeft op lange termijn gevolgen voor het milieu en de gezondheid.
  • Het risico op corruptie blijft groot bij overheidsopdrachten en contracten op defensiegebied, vooral in fragiele of niet-democratische staten.

Om de algehele ESG-prestaties te verbeteren, moeten bedrijven niet alleen aan minimumverwachtingen voldoen, maar ook streven naar leiderschap. Mogelijke stappen zijn onder meer:

  1. De positieve maatschappelijke impact van defensiewerk demonstreren en openbaar maken, met name in democratische veiligheids- en vredeshandhavingsrollen.
  2. Milieuvriendelijkere defensietechnologieën ontwikkelen en bevorderen.
  3. Gebruik van hernieuwbare energie in productie- en logistieke activiteiten om de ecologische voetafdruk te verkleinen.

Forward Thinking: ESG laten werken met defensie

Het huidige geopolitieke klimaat heeft geleid tot een hernieuwde belangstelling voor de defensiesector. Zowel institutionele beleggers als overheden erkennen het strategische belang van veilige toeleveringsketens en moderne militaire capaciteiten. Voor bedrijven die hun governance- en duurzaamheidsstrategieën daarop afstemmen, kan ESG een concurrentievoordeel zijn.

Door tegemoet te komen aan de zorgen van beleggers, de transparantie te verbeteren en zich te houden aan ethische en wettelijke verplichtingen, kunnen defensiebedrijven zich herpositioneren als duurzaam, veilig en verantwoordelijk. Een goed afgestemde ESG-strategie opent de deur naar duurzame financiering en zet een uitdaging om in strategische kracht op de lange termijn.

RSM is een thought leader op het gebied van Duurzaamheid en Supply Chain consulting. We bieden frequente inzichten door middel van training en het delen van thought leadership op basis van een gedetailleerde kennis van ontwikkelingen in de branche en praktische toepassingen in de samenwerking met onze klanten. Wilt u meer weten, neem dan contact op met een van onze consultants.