De relevantie van Environmental, Social, and Governance (ESG) factoren voor zowel bedrijven als overheden is de afgelopen jaren aanzienlijk toegenomen. 

Deze toename wordt gedreven door groeiende verwachtingen van belanghebbenden en een steeds verder ontwikkelend regelgevingskader. Waar belasting voorheen primair werd gezien als een kwestie van naleving, verschuift de focus nu naar de strategische rol die belasting speelt in het realiseren van duurzaamheidsdoelstellingen. Investeerders, toezichthouders, werknemers en het publiek onderwerpen de belastingpraktijken van bedrijven aan steeds strengere controle als maatstaf voor maatschappelijke verantwoordelijkheid en goed bestuur. Dit artikel analyseert de rol van milieu- en groene belastingen, met een specifieke focus op Europese, en in het bijzonder Nederlandse, belastingwetgeving, als concrete voorbeelden van hoe deze uiteenlopende benaderingen zich manifesteren in beleidsmaatregelen.

Dit artikel is geschreven door Dick Brinkhof ([email protected] ) en Mario van den Broek ([email protected] ). Dick en Mario maken deel uit van RSM Netherlands Tax, met een focus op International Tax en Global Tax Policy

Belastingbeleid is een cruciaal instrument geworden om ESG-doelstellingen te stimuleren, met name op milieugebied door middel van zowel incentives als disincentives. Belasting fungeert hierbij als een concrete uiting van de toewijding van een bedrijf aan ESG-principes, waarbij financiële mechanismen gedragsverandering bewerkstelligen.

De huidige geopolitieke context wordt gekenmerkt door uiteenlopende benaderingen. De Europese Unie (EU) richt zich op het wettelijk bindende doel van klimaatneutraliteit, terwijl de Verenigde Staten (VS), met haar "Make America Great Again" agenda, historisch gezien een neiging tot deregulering en het prioriteren van nationale economische belangen heeft getoond, mogelijk ten koste van milieubescherming. Deze verschillende geopolitieke visies leiden tot afwijkende regelgevingskaders voor bedrijven die in beide regio's actief zijn, wat de complexiteit van het afstemmen van ESG- en belastingstrategieën op wereldwijde schaal vergroot.


2. Inzicht in de wisselwerking tussen ESG en belastingen

Belastingbeleid kan diverse aspecten van ESG aanzienlijk beïnvloeden. Op milieugebied kunnen belastingen op koolstofemissies, stimuleringsmaatregelen voor hernieuwbare energie en heffingen op vervuiling of het gebruik van natuurlijke hulpbronnen duurzaam gedrag bevorderen. Milieubelastingen zijn gebaseerd op het principe dat de vervuiler betaalt, waardoor de externe kosten van milieuschade in de besluitvorming van bedrijven worden verrekend. Door de kosten van vervuilende activiteiten te verhogen, worden bedrijven aangemoedigd om schonere technologieën en werkwijzen te implementeren, wat bijdraagt aan ecologische duurzaamheid.

Op sociaal vlak spelen belastingvoordelen voor ondernemingen die diversiteit en inclusie stimuleren, incentives voor het welzijn van werknemers en de bijdrage van de vennootschapsbelasting aan de maatschappij een belangrijke rol. Belastingen worden erkend als een essentieel instrument voor bedrijven om een bijdrage te leveren aan de samenleving waarin zij opereren en om vertrouwen en sociale verantwoordelijkheid te versterken. Het betalen van een "eerlijk deel" aan belastingen wordt steeds meer gezien als een maatschappelijke verplichting, ter ondersteuning van openbare diensten en infrastructuur die de gemeenschap ten goede komen.

Wat betreft bestuur omvatten relevante aspecten onder meer maatregelen voor belastingtransparantie, richtlijnen voor belastingbeheer en de afstemming van de belastingstrategie op de algemene bedrijfswaarden. Transparantie in belastingzaken schept vertrouwen bij belanghebbenden en wordt beschouwd als een integraal onderdeel van goed ondernemingsbestuur. Door openlijk te communiceren over fiscaal beleid, betalingen en structuren tonen bedrijven hun engagement voor ethisch handelen en verantwoord financieel beheer, wat hun reputatie ten goede komt.

Het onderzochte materiaal benadrukt de symbiotische relatie tussen belastingen en ESG en stelt dat het negeren van dit verband een nadelige strategie is. Belastingheffing staat op het punt een cruciale rol binnen ESG te gaan spelen, waarbij het steeds meer aandacht krijgt van belanghebbenden en fungeert als een krachtig beleidsinstrument. Het sociaaleconomische en wetgevende landschap verschuift naar een grotere nadruk op fiscale transparantie en duurzame belastingpraktijken, waardoor belastingen een integraal onderdeel van de ESG-agenda worden.

Het toenemende belang van belastingtransparantie binnen het bredere ESG-rapportagelandschap wordt gestimuleerd door wetswijzigingen, zoals de EU-richtlijn inzake openbare rapportage per land (CbC) en vrijwillige openbaarmakingskaders. ESG-rapportage biedt een kans om belastingrapportage te herdefiniëren als een positieve bijdrage aan de samenleving, wat resulteert in meer vertrouwen en waarbij het doel van een bedrijf verder reikt dan alleen wettelijke naleving. Door hun belastingvoetafdruk en -strategie openbaar te maken binnen een ESG-context kunnen bedrijven een completer beeld schetsen van hun maatschappelijke rol en sterkere relaties met belanghebbenden opbouwen.

3. De verbintenis van de Europese Unie tot klimaatneutraliteit: Een belastinggedreven aanpak

De Europese Green Deal is een ambitieus plan om de uitstoot van broeikasgassen aanzienlijk te verminderen en klimaatneutraliteit te bereiken tegen 2050, met tussentijdse doelstellingen voor 2030 en 2040. De verbintenis van de EU om klimaatneutraliteit te bereiken is een juridisch bindende doelstelling, die een alomvattende en geïntegreerde aanpak vereist met verschillende beleidsinstrumenten, waaronder belastingen. De Europese klimaatwet verankert de doelstelling van netto nuluitstoot en biedt een sterk mandaat voor de ontwikkeling en uitvoering van ondersteunend beleid, waaronder groene belastingen.

De EU heeft verschillende belangrijke wetgevingsinstrumenten voor groene belastingen geïmplementeerd. 

  • Om haar klimaat- en energiedoelstellingen beter te bereiken, herziet de EU momenteel de energiebelastingrichtlijn. De focus ligt op het koppelen van belastingtarieven aan de energie-inhoud en CO2-uitstoot, en op het heroverwegen van vrijstellingen voor de luchtvaart en het zeevervoer. Met deze herziening wil de EU het energiebelastingkader moderniseren en milieuvriendelijk gedrag in alle sectoren krachtiger stimuleren. De EU erkent de beperkingen van de huidige richtlijn en zet in op een coherenter en effectiever energiebelastingsysteem ter ondersteuning van haar klimaatdoelstellingen.
  • •    Het EU-emissiehandelssysteem (EU ETS) is een zogenaamd 'cap-and-trade'-systeem dat de uitstoot van broeikasgassen reguleert voor energie-intensieve industrieën en de sector van energieopwekking. Dit systeem wordt momenteel uitgebreid naar andere economische sectoren. Het EU ETS creëert een prijs voor de uitstoot van koolstof, wat bedrijven stimuleert om hun emissies te verminderen door vervuiling duurder te maken en investeringen in schonere alternatieven aantrekkelijker te maken. Door een limiet te stellen aan de totale hoeveelheid toegestane emissies en de handel in emissierechten mogelijk te maken, fungeert het ETS als een marktgestuurd instrument om de overgang naar een koolstofarme economie te versnellen.
  • Om koolstoflekkage tegen te gaan en wereldwijde klimaatactie te bevorderen, introduceert de EU het Carbon Border Adjustment Mechanism (CBAM). Dit mechanisme legt een heffing op de ingebedde koolstofemissies van bepaalde importproducten uit landen met minder ambitieus klimaatbeleid. CBAM is cruciaal voor een gelijk speelveld voor EU-bedrijven en het stimuleren van hogere mondiale klimaatdoelen door het aanpakken van het risico op koolstofverplaatsing. Door een koolstofprijs te hanteren voor import, beoogt de EU producenten wereldwijd aan te zetten tot het verlagen van hun koolstofvoetafdruk.
  • Daarnaast kent de EU andere relevante initiatieven, waaronder de EU-Taxonomie. Dit classificatiesysteem definieert ecologisch duurzame economische activiteiten, waarbij naleving van belastingregels als minimumvereiste geldt. De EU-Taxonomie verbindt belastinggedrag met de definitie van duurzame investeringen en onderstreept het belang van verantwoorde belastingpraktijken voor het realiseren van milieudoelstellingen. Door criteria voor ecologisch duurzame activiteiten vast te stellen, stuurt de taxonomie investeringsbeslissingen en verhoogt het de transparantie in groene financiering. De Corporate Sustainability Reporting Directive (CSRD) verbreedt de scope en eisen voor duurzaamheidsrapportage van bedrijven die in de EU actief zijn, inclusief belastinginformatie. CSRD verplicht tot meer transparantie over een breed scala aan ESG-aspecten, waaronder belastingen, wat de verantwoordingsplicht van bedrijven jegens stakeholders vergroot met betrekking tot hun duurzaamheidsprestaties. Door uniforme en uitgebreide duurzaamheidsrapportage te verlangen, beoogt CSRD de toegankelijkheid en vergelijkbaarheid van ESG-informatie te verbeteren.

4. Nederland: Een diepgaande analyse van nationale milieubelastingen en groene belastingen

De Nederlandse overheid gebruikt een breed scala aan fiscale instrumenten om milieuduurzaamheid te bevorderen. Deze maatregelen kunnen worden onderverdeeld in subsidies, belastingaftrekregelingen en groene belastingen.

Subsidies: De SDE++-regeling is een belangrijk instrument dat financiële steun biedt aan grootschalige projecten voor hernieuwbare energieproductie en CO2-reductie. De voorgestelde verschuiving in de begrotingsreserve van VAMIL naar MIA in de Voorjaarsnota 2025 toont een strategische aanpassing binnen de fiscale stimulering. De SDE++ verlaagt het financiële risico van investeringen in duurzame energietechnologieën door exploitatiepremies te verstrekken.

Belastingaftrekregelingen: De MIA (Milieu-investeringsaftrek), Vamil (Willekeurige afschrijving milieu-investeringen) en EIA (Energie-investeringsaftrek) zijn ontworpen om investeringen in milieuvriendelijke en energie-efficiënte technologieën fiscaal aantrekkelijker te maken. MIA en Vamil verlagen de belastbare winst en verbeteren de kapitaalefficiëntie, terwijl de EIA bedrijven in staat stelt een deel van hun investeringskosten in energiezuinige activa af te trekken.

Groene Belastingen: Nederland hanteert diverse groene belastingen om ongewenst gedrag te ontmoedigen en duurzaamheid te stimuleren. De stapsgewijze verhoging van de CO2-heffing voor de industrie en glastuinbouw creëert een economische prikkel voor decarbonisatie. De verduidelijking van de afvalstoffenbelasting, die aftrek voor CO2-uitstoot door verbranding uitsluit, is bedoeld om afvalproductie te verminderen en recycling te bevorderen. Daarnaast zijn er specifieke heffingen op plastic en vliegreizen ingevoerd om respectievelijk plasticvervuiling en de CO2-uitstoot van luchtvaart aan te pakken.

Recente en Toekomstige Wijzigingen: Het afschaffen van de salderingsregeling, de introductie van een lager belastingtarief voor waterstof en de geplande verlaging van de energiebelasting laten zien dat het Nederlandse belastingstelsel evolueert om de energietransitie te ondersteunen en nieuwe prioriteiten, zoals waterstof, te integreren.

5. De "Make America Great Again" agenda van de Verenigde Staten: Implicaties voor milieubelastingen en ESG

De "Make America Great Again"-agenda in de Verenigde Staten, vooral onder een regering-Trump, suggereert een mogelijke terugschroeving van milieuregels en een prioritering van traditionele energiebronnen, wat een aanzienlijke impact kan hebben op milieubelastingen en ESG-inspanningen. Deze agenda legt de nadruk op binnenlandse energieproductie en economische groei, wat kan leiden tot een minder ondersteunende omgeving voor groene belastingen en stimulansen in vergelijking met de EU.

Het is mogelijk dat stimuleringsmaatregelen voor schone energie en milieubescherming worden teruggedraaid, zoals het ongedaan maken van onbestede middelen uit de Inflation Reduction Act en het beëindigen van EPA-regelgeving gericht op het verminderen van emissies. Dergelijke acties kunnen de groei van de schone energiesector in de VS ondermijnen en de inspanningen om klimaatverandering tegen te gaan belemmeren door het verminderen of afschaffen van cruciale financiële en regelgevende ondersteuningsmechanismen. De mogelijke ontmanteling van stimuleringsmaatregelen voor schone energie en milieubescherming kan de overgang naar een koolstofarme economie in de VS vertragen. 

De Amerikaanse benadering van milieubelastingen in het kader van deze agenda staat in schril contrast met de proactieve houding van de EU en Nederland, en benadrukt de ideologische en beleidsmatige verschillen in het aanpakken van klimaatverandering en het bevorderen van duurzaamheid door middel van belastingen. Waar de EU en Nederland belastingen zien als een belangrijke motor voor duurzaamheid, neigt de Amerikaanse benadering in het kader van deze agenda naar het prioriteren van economische groei en energieonafhankelijkheid, wat mogelijk leidt tot een zwakkere nadruk op milieubelastingen.

6. Vergelijkende analyse van milieubelastingen en groene belastingen: EU (Nederland) vs. VS

De EU, met name Nederland, hanteert een meer geïntegreerde en proactieve benadering van het gebruik van fiscaal beleid om specifieke milieudoelstellingen te bereiken, terwijl de aanpak van de VS in het kader van de "Make America Great Again"-agenda bij beslissingen over fiscaal beleid wellicht voorrang geeft aan economische groei boven milieuoverwegingen. Dit verschil komt voort uit fundamentele meningsverschillen over de urgentie en de aanpak van klimaatverandering en ecologische duurzaamheid.

De doeltreffendheid op lange termijn van deze verschillende belastingbenaderingen zal waarschijnlijk afhangen van factoren zoals consistentie en duurzaamheid van het beleid, de omvang van de investeringen in groene infrastructuur en innovatie, en het wereldwijde concurrentievermogen van bedrijven die onder deze regimes opereren. Een stabiel en voorspelbaar regelgevingskader met duidelijke langetermijndoelen is cruciaal voor het bereiken van zinvolle verandering. De impact op het economisch concurrentievermogen zal ook een belangrijke overweging zijn voor beleidsmakers.

Tabel 1: Vergelijking van milieubelastingbenaderingen

Forward Thinking

De analyse benadrukt de aanzienlijke verschillen in de integratie van ESG en belastingen tussen de EU (met Nederland als voorbeeld) en de VS, in het huidige geopolitieke klimaat. De EU heeft een duidelijke, ambitieuze route naar klimaatneutraliteit uitgezet, ondersteund door een breed scala aan fiscale instrumenten en regelgeving. Nederland neemt hierin een voortrekkersrol op zich met specifieke stimuleringsmaatregelen en groene belastingen die gericht zijn op het bevorderen van duurzaam gedrag in diverse sectoren.

Daarentegen kan de "Make America Great Again" agenda in de VS een verschuiving in het milieu- en belastingbeleid teweegbrengen. Een mogelijke focus op energieonafhankelijkheid door het stimuleren van fossiele brandstoffen en deregulering zou kunnen leiden tot een minder ondersteunende omgeving voor groene belastingen en stimuleringsmaatregelen dan in de EU.

Deze uiteenlopende regelgevings- en beleidsomgevingen vormen een aanzienlijke uitdaging voor bedrijven die in beide regio's actief zijn. Het vereist dat zij zich aanpassen en wereldwijd bewuste ESG- en belastingstrategieën ontwikkelen. Multinationals moeten geavanceerde strategieën implementeren die rekening houden met de verschillende belasting- en ESG-landschappen in de EU (Nederland) en de VS om compliance te waarborgen, hun financiële prestaties te optimaliseren en aan de verwachtingen van hun stakeholders te voldoen. Dit noodzaakt een diepgaand inzicht in lokale regelgeving, potentiële toekomstige beleidsveranderingen en de integratie van fiscale overwegingen binnen bredere ESG-kaders.

Desondanks de geopolitieke divergentie is de verwachting dat de trend om ESG-overwegingen in het belastingbeleid te verankeren wereldwijd zal doorgaan, al zal dit in verschillende snelheden en met uiteenlopende methoden gebeuren. De groeiende aandacht voor duurzaamheid vanuit investeerders, consumenten en regelgevende instanties zal de integratie van ESG in zowel bedrijfspraktijken als overheidsbeleid, inclusief belastingen, blijven aanjagen.

RSM is thought leader op het gebied van internationaal belastingadvies en technologische innovatie. We bieden regelmatig inzichten door middel van training en thought leadership, waarbij we gebruik maken van onze diepgaande kennis van ontwikkelingen in de sector en praktische ervaring in het werken met cliënten. Als u meer wilt weten over hoe het Tax Innovation Lab uw organisatie kan helpen, neem dan contact op met een van onze consultants.